Κανόνες τονισμού της Αρχαίας Ελληνικής

• Μετράω τις συλλαβές της λέξης από το τέλος προς την αρχή. Η τελευταία συλλαβή της λέξης ονομάζεται λήγουσα. Η δεύτερη συλλαβή από το τέλος της λέξης (δηλ. η προτελευταία) ονομάζεται παραλήγουσα. Η τρίτη συλλαβή από το τέλος της λέξης ονομάζεται προπαραλήγουσα.

• Παρατηρώ το φωνήεν ή τη δίφθογγο την οποία περιέχει η συλλαβή που θέλω να τονίσω. Αν μια συλλαβή έχει βραχύ φωνήεν (ο,ε) τότε είναι βραχύχρονη συλλαβή. Αν μια συλλαβή περιέχει μακρό φωνήεν (η,ω) ή δίφθογγο (αι, οι, ει, αυ, ευ, ου) χαρακτηρίζεται ως μακρόχρονη συλλαβή.

• Ο τόνος (οξεία ή περισπωμένη) που παίρνει μια συλλαβή, καθορίζεται: από τη θέση που έχει αυτή μέσα στη λέξη (δηλ. από το αν είναι η λήγουσα, η παραλήγουσα ή η προπαραλήγουσα) και από το αν είναι μακρόχρονη ή βραχύχρονη (δηλ. από το αν περιέχει βραχύ ή μακρό φωνήεν ή κάποια δίφθογγο).

• Η προπαραλήγουσα παίρνει πάντοτε οξεία.

• Μία συλλαβή που περιέχει βραχύ φωνήεν ονομάζεται θέσει μακρόχρονη εάν το βραχύ της φωνήεν ακολουθείται από περισσότερα του ενός σύμφωνα π.χ. σεμνός ή εάν ακολουθείται από κάποιο διπλό σύμφωνο π.χ. δόξα (διπλά σύμφωνα είναι τα “ξ” - “ψ” - “ζ”). Στον τονισμό η θέσει μακρόχρονη συλλαβή λογαριάζεται κανονικά ως βραχύχρονη π.χ. αὖλαξ.

• Όλοι οι δίφθογγοι λογαριάζονται ως μακρά στοιχεία, εκτός από τα -οι και -αι που είναι βραχέα, όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος λέξεων που κλίνονται (δηλ. ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα)· Εξαιρούνται: α. όσες συναιρούνται, β. η κατάληξη της ευκτικής π.χ. παιδεύοι και γ. τα επιρρήματα.

• Ένα βραχύ φωνήεν παίρνει πάντοτε οξεία.

• Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στην παραλήγουσα μιας λέξης; Βάζω οξεία ΜΟΝΟ ΑΝ ΚΑΙ η λήγουσα έχει φωνήεν μακρό ή δίφθογγο π.χ. ανθρώπων, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας: Μακρό προ μακρού οξύνεται, δηλ. η παραλήγουσα παίρνει οξεία όταν: α. η ίδια η παραλήγουσα είναι μακρόχρονη και β. η λήγουσα είναι και αυτή μακρόχρονη.

• Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στην παραλήγουσα μιας λέξης; Βάζω περισπωμένη αν η λήγουσα έχει βραχύ φωνήεν π.χ. ο χῶρος, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας: Μακρό προ βραχέος περισπάται, δηλ. η παραλήγουσα παίρνει περισπωμένη όταν: α. η ίδια η παραλήγουσα είναι μακρόχρονη και β. η λήγουσα είναι βραχύχρονη.

• Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στη λήγουσα μιας λέξης; Βάζω περισπωμένη όταν η λέξη που τονίζω βρίσκεται σε πτώση γενική ή δοτική (ενικού ή πληθυντικού). π.χ. οδοῦ (γενική), οδῶν (γενική), οδοῖς (δοτική), γιατί ισχύει ο κανόνας: Οι πτώσεις γενική και δοτική, όταν είναι μακρόχρονες και τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη.

• Όταν η λήγουσα είναι μακρά, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται, αλλά ο τόνος πηγαίνει ένα βήμα δεξιά στη διπλανή της συλλαβή, στην παραλήγουσα π.χ. ο άνθρωπος / τοῦ ανθρώπου.

• Οι συνηρημένες λέξεις τονίζονται πάντοτε στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη π.χ. τιμῶ.