ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΤΗΣ Γ' ΚΛΙΣΗΣ (ΗΜΙΦΩΝΟΛΗΚΤΑ)

2. Ἡμιφωνόληκτα

Τὰ ἡμιφωνόληκτα τριτόκλιτα οὐσιαστικὰ κατὰ τὸ χαρακτήρα εἶναι:

Α) ἐνρινόληκτα (μὲ χαρακτήρα ν)

Β) ὑγρόληκτα (μὲ χαρακτήρα λ, ρ)

Γ) σιγμόληκτα (μὲ χαρακτήρα σ)

Α) Ἐνρινόληκτα (χαρακτ. ν)

1) μονόθεμα: καταληκτικὰ σὲ -ις (γεν. -ῖνος) καὶ ἀκατάληκτα σε –αν (γεν. -ᾶνος), -ην (γεν. –ηνος) και –ων (γεν. –ωνος)

Θέμα: ἀκτιν-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ἡ ἀκτίς	Αἱ ἀκτῖν-ες
Γενική	Τῆς ἀκτῖν-ος	Τῶν ἀκτίν-ων
Δοτική	Τῇ ἀκτίν-ι	Ταῖς ἀκτῖ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὴν ἀκτῖν-α	Τὰς ἀκτῖν-ας
Κλητική	ὦ ἀκτίς	ὦ ἀκτῖν-ες

Θέμα: Τιταν-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ Τιτὰν	Οἱ Τιτᾶν-ες
Γενική	Τοῦ Τιτάν-ος	Τῶν Τιτάν-ων
Δοτική	Τῷ Τιτᾶν-ι	Τοῖς Τιτᾶ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν Τιτᾶν-α	Τοὺς Τιτᾶν-ας
Κλητική	ὦ Τιτὰν	ὦ Τιτᾶν-ες

Θέμα: Ἑλλην-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ Ἕλλην	Οἱ Ἕλλην-ες
Γενική	Τοῦ Ἕλλην-ος	Τῶν Ἑλλήν-ων
Δοτική	Τῷ Ἕλλην-ι	Τοῖς Ἕλλη-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν Ἕλλην-α	Τοὺς Ἕλλην-ας
Κλητική	ὦ Ἕλλην	ὦ Ἕλλην-ες

Θέμα: χειμων-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ χειμών	Οἱ χειμῶν-ες
Γενική	Τοῦ χειμῶν-ος	Τῶν χειμών-ων
Δοτική	Τῷ χειμῶν-ι	Τοῖς χειμῶ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν χειμῶν-α	Τοὺς χειμῶν-ας
Κλητική	ὦ χειμών	ὦ χειμῶν-ες

2) Διπλόθεμα: ἀκατάληκτα σε –ην (γεν. –ενος) και –ων (γεν. –ονος)

Θέμα: ποιμην-, ποιμεν-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ ποιμήν	Οἱ ποιμέν-ες
Γενική	Τοῦ ποιμέν-ος	Τῶν ποιμέν-ων
Δοτική	Τῷ πομέν-ι	Τοῖς ποιμέ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν ποιμέν-α	Τοὺς ποιμέν-ας
Κλητική	ὦ ποιμήν	ὦ ποιμέν-ες

Θέμα: γειτων-, γειτον-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ γείτων	Οἱ γείτον-ες
Γενική	Τοῦ γείτον-ος	Τῶν γειτόν-ων
Δοτική	Τῷ γείτον-ι	Τοῖς γείτο-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν γείτον-α	Τοὺς γείτον-ας
Κλητική	ὦ γεῖτον	ὦ γείτον-ες

Β) Ὑγρόληκτα (λ, ρ)

1) Μονόθεμα: ἀκατάληκτα σε –ηρ (γεν. –ηρος), -ωρ (γεν. –ωρος) καὶ οὐδέτερα σὲ -αρ (γεν. –αρος)

Θέμα: κλητηρ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ κλητήρ	Οἱ κλητῆρ-ες
Γενική	Τοῦ κλητῆρ-ος	Τῶν κλητήρ-ων
Δοτική	Τῷ κλητῆρ-ι	Τοῖς κλητῆρ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν κλητῆρ-α	Τοὺς κλητῆρ-ας
Κλητική	ὦ κλητήρ	ὦ κλητῆρ-ες

Θέμα: ἰχωρ- (ὁ ίχώρ=τὸ αἷμα ποὺ ῥέει στὶς φλέβες τῶν θεῶν΄ ὀρὸς αἵματος)

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ ἰχώρ	Οἱ ἰχῶρ-ες
Γενική	Τοῦ ἰχῶρ-ος	Τῶν ἰχώρ-ων
Δοτική	Τῷ ἰχῶρ-ι	Τοῖς ἰχῶρ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν ἰχῶρ-α	Τοὺς ἰχῶρ-ας
Κλητική	ὦ ἰχώρ	ὦ ἰχῶρ-ες

Θέμα: νεκταρ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός
Ὀνομαστική	Τὸ νέκταρ
Γενική	Τοῦ νέκταρ-ος
Δοτική	Τῷ νέκταρ-ι
Αίτιατική	Τὸ νέκταρ
Κλητική	ὦ νέκταρ

2) Διπλόθεμα: ἀκατάληκτα σὲ -ήρ (γεν. -έρος) καὶ -ωρ (γεν. –ορος)

Θέμα: ἀθηρ-, ἀθερ- (= ἡ λεπτότατη ἄκρη στὰ στάχυα, ἀθέρας)

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ ἀθήρ	Οἱ ἀθέρ-ες
Γενική	Τοῦ ἀθέρ-ος	Τῶν ἀθέρ-ων
Δοτική	Τῷ ἀθέρ-ι	Τοῖς ἀθέρ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν ἀθέρ-α	Τοὺς ἀθέρ-ας
Κλητική	ὦ ἀθήρ	ὦ ἀθέρ-ες

Θέμα: ῥητωρ-, ῥητορ

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ ῥήτωρ	Οἱ ῥήτορ-ες
Γενική	Τοῦ ῥήτορ-ος	Τῶν ῥητόρ-ων
Δοτική	Τῷ ῥήτορ-ι	Τοῖς ῥητόρ-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν ῥήτορ-α	Τοὺς ῥήτορ-ας
Κλητική	ὦ ῥῆτορ	ὦ ῥήτορ-ες

Παρατηρήσεις

1) τὰ φωνήεντα ι καὶ α ἐμπρὸς ἀπὸ τὸ χαρακτήρα ν τῶν ὀνομάτων σὲ -ις (γεν. –ινος) καὶ -αν (γεν. –ανος ) εἶναι μακρόχρονα: τῆς ἀκτῖν-ος, τῆς Σαλαμῖν-ος΄ τοῦ πελεκᾶν-ος

2) τὰ ἐνρινόληκτα καὶ ὑγρόληκτα τῆς γ’ κλίσης σχηματίζουν κανονικὰ τὴν κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ ὅμοια μὲ τὴν ὀνομαστικὴ τοῦ ἐνικοῦ: ἡ ἀκτίς - ὦ ἀκτίς΄ ὁ Ἕλλην - ὦ Ἕλλην.

Ἀλλὰ τὰ βαρύτονα διπλόθεμα σὲ -ων (γεν. –ονος) καὶ -ωρ (γεν. – ορος) σχηματίζουν τὴν κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ ὅμοια μὲ τὸ ἀδύνατο θέμα: ὁ γείτων - ὦ γείτον΄ ὁ δαίμων – ὦ δαῖμον.

3) ὁ χαρακτήρας λ καὶ ρ ἐμπρὸς απὸ τὸ σίγμα τῆς κατάληξης παραμένει, ἐνῷ ὁ χαρακτήρας ν ἐμπρὸς ἀπὸ αὐτὸ ἀποβάλλεται: ὁ ἅλ-ς, τοῖς ἁλ-σί΄ ἀλλά: ἡ (ἀκτίν-ς) ἀκτίς, ταῖς (ἀκτῖν-σι) ἀκτῖσι.

3) Συγκοπτόμενα διπλόθεμα: ἀκατάληκτα σὲ -ηρ (γεν. –ρος)

Ἀπὸ τὰ ὑγρόληκτα τῆς γ’ κλίσης τὰ διπλόθεμα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ, ἡ γαστήρ (=κοιλιά), ἡ Δημήτηρ καὶ ὁ ἀνήρ συγκόπτουν (δηλ. ἀποβάλλουν) σὲ ὁρισμένες πτώσεις τὸ ε τοῦ ἀδύνατου θέματος καὶ γι’αὐτὸ λέγονται συγκοπτόμενα.

Θέμα: παρηρ-, πατερ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	ὁ πατήρ	Οἱ πατέρ-ες
Γενική	Τοῦ πατρ-ος	Τῶν πατέρ-ων
Δοτική	Τῷ πατρ-ι	Τοῖς πατρ-α-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸν πατέρ-α	Τοὺς πατέρ-ας
Κλητική	ὦ πάτερ	ὦ πατέρ-ες

Θέμα: Δημητηρ-, Δημητερ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός
Ὀνομαστική	ἡ Δημήτηρ
Γενική	Τῆς Δήμητρ-ος
Δοτική	Τῇ Δήμητρ-ι
Αίτιατική	Τὴν Δήμητρ-α
Κλητική	ὦ Δήμητερ

Παρατηρήσεις

1) Τὰ συγκοπτόμενα ὀνόματα σχηματίζουν τὴν κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ ὄμοια μὲ τὸ ἀδύνατο θέμα καὶ τονίζονται σ’ αὐτὴν ἐπάνω στὴν ἀρχικὴ συλλαβή: ὦ πάτερ, ὦ θύγατερ, ὦ Δήμητερ. Μόνο τὸ ὀνομα γαστὴρ σχηματίζει τὴν κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ ὄμοια μὲ τὴν ὀνομαστική: ὦ γαστήρ.

2) Στὴ δοτικὴ τοῦ πληθυντικοῦ ἀνάμεσα ἀπὸ τὸ συγκομμένο θέμα καὶ τὴν κατάληξη, γιὰ νὰ διευκολυνθεῖ ἡ προφορά, παίρνουν ἕνα βραχύχρονο α ποὺ τονίζεται:πατρ-α-σι(ν), ἀνδρ-α-σι(ν).

Γ) Σιγμόληκτα (σ)

1) Ἀρσενικὰ ἀκατάληκτα σὲ -ης (γεν. –ους) ή –κλῆς (γεν. –κλέους)

Θέμα: Σωκρατεσ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός
Ὀνομαστική	ὁ Σωκράτ-ης	Οἱ Σωκράται
Γενική	Τοῦ Σωκράτ-ους	Τῶν Σωκρατῶν
Δοτική	Τῷ Σωκράτ-ει	Τοῖς Σωκράταις
Αίτιατική	Τὸν Σωκράτ-η	Τοὺς Σωκράτας
Κλητική	ὦ Σώκρατες	ὦ Σωκράται

Θέμα: Περικλεεσ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός
Ὀνομαστική	ὁ Περικλ-ῆς	Οἱ Περικλεῖς
Γενική	Τοῦ Περικλ-έους	Τῶν Περικλέων
Δοτική	Τῷ Περικλ-εῖ
Αίτιατική	Τὸν Περικλέα	Τοὺς Περικλεῖς
Κλητική	ὦ Περίκλ-εις	ὦ Περικλεῖς

Παρατηρήσεις

Τὰ ἀρσενικὰ σιγμόληκτα σὲ -ης (γεν. –ους) καὶ -κλῆς (γεν. –κλέους) εἶναι ὅλα κύρια ὀνόματα καί:

1) Ἔχουν θέμα σὲ -εσ: Σωκρατεσ-, Περικλεεσ-

2) Στὴν ὀνομαστικὴ τοῦ ἐνικοῦ δὲν παίρνουν κατάληξη καὶ ἐκτείνουν τὸ βραχύχρονο φωνῆεν ε τοῦ θέματος σὲ η : Σωκράτης, Περικλέης, καὶ μὲ συναίρεση Περικλῆς

3) Στὶς πλάγιες πτώσεις τοῦ ἐνικοῦ ἀποβάλλουν τὸ χαρακτήρα σ ἀνάμεσα στὰ δύο φωνήεντα καὶ ἔπειτα συναιροῦν τὰ δύο αὐτὰ φωνήεντα: τοῦ Σωκράτεσ-ος, Σωκράτε-ος, Σωκράτους΄ Τῷ Σωκράτεσ-ι, Σωκράτε-ι, Σωκράτει΄ τῷ Περικλέεσ-ι, Περικλέε-ι, Περικλέει (καὶ μὲ δεύτερη συναίρεση=) Περικλεῖ.

4) Στὴν κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ δὲν παίρνουν κατάληξη καὶ ἀνεβάζουν τὸν τόνο: ὦ Σώκρατες, ὦ Περίκλεις (μὲ συναίρεση ἀπὸ τὸ Περίκλεες)

5) Ὅσα λήγουν σὲ -κλῆς συναιροῦν τὸ ε τῆς συλλαβῆς κλε-, ὅταν ὕστερα ἀπὸ αὐτὸ ἀκολουθεῖ η ἤ ε ἤ ει: (Περικλέης) Περικλῆς, (Περίκλεες) Περίκλεις.

6) Κανονικὰ ἔχουν μόνο ἐνικὸ ἀριθμό΄ ὅταν ὅμως χρησιμοποιοῦνται στὸν πληθυντικὸ σχηματίζονται τὰ σὲ -ης (γεν. – ους) κατὰ τὴν α’ κλίση καὶ τὰ σὲ -κλῆ (γεν. – κλέους) κατὰ τὴν γ’ κλίση.

2) Θηλυκὰ ἀκατάληκτα σὲ -ώς (γεν. –οῦς)

Θέμα: αἰδωσ-, αἰδοσ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός
Ὀνομαστική	ἡ (ἰσχυρὸ θ. αἰδωσ-) αἰδώς
Γενική	Τῆς (ἀδύνατο θ. αἰδόσ-ος, αἰδό-ος) αἰδοῦς
Δοτική	Τῇ (ἀδύνατο θ. αἰδόσ-ι, αἰδό-ϊ) αἰδοῖ
Αίτιατική	Τὴν (ἀδύνατο θ. αἰδόσ-α, αἰδό-α) αἰδῶ
Κλητική	ὦ (ἰσχυρὸ θ. αἰδωσ-) αἰδώς

3) Οὐδέτερα ἀκατάληκτα σὲ -ος (γεν. –ους)

Θέμα: ἐδαφοσ-, ἐδαφεσ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	Τὸ ἔδαφ-ος	Τὰ εδάφ-η
Γενική	Τοῦ ἐδάφ-ους	Τῶν ἐδαφ-ῶν
Δοτική	Τῷ ἐδάφ-ει	Τοῖς ἐδάφε-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸ ἔδαφ-ος	Τὰ ἐδάφ-η
Κλητική	ὦ ἔδαφος	ὦ ἐδάφη

4) Οὐδέτερα ἀκατάληκτα σὲ -ας (γεν. –ως ἤ -ατος)

Θέμα: κρεασ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	Τὸ κρέ-ας	Τὰ κρέ-α
Γενική	Τοῦ κρέ-ως	Τῶν κρε-ῶν
Δοτική	Τῷ κρέ-ᾳ	Τοῖς κρέα-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸ κρέ-ας	Τὰ κρέ-α
Κλητική	ὦ κρέας	ὦ κρέα

Θέμα: περασ-, περατ-

	Ἐνικὸς ἀριθμός	Πληθυντικὸς ἀριθμός	Κλίνε ένα δικό σου ουσιαστικό!
Ὀνομαστική	Τὸ πέρ-ας	Τὰ πέρατ-α
Γενική	Τοῦ πέρατ-ος	Τῶν περάτ-ων
Δοτική	Τῷ πέρατ-ι	Τοῖς πέρα-σι(ν)
Αίτιατική	Τὸ πέρ-ας	Τὰ πέρατ-α
Κλητική	ὦ πέρας	ὦ πέρατα

Παρατηρήσεις

Σιγμόληκτα οὐδέτερα σὲ -ας εἶναι ἕξι: κρέας, γέρας (=βραβεῖο), γῆρας, πέρας, τέρας, κέρας. Ἀπὸ αὐτά:

1) μόνο τὰ ὀνόματα κρέας, γέρας, γῆρας ἔχουν θέμα παντοῦ καθαρὰ σιγμόληκτο σὲ -ασ΄ αὐτὰ ἀποβάλλουν τὸ σ ἀνάμεσα σὲ δύο φωνήεντα καὶ ἔπειτα συναιροῦν τὰ δύο αὐτὰ φωνήεντα: τοῦ (κρέασ-ος, κρέα-ος) κρέως΄ τῷ (κρέασ-ι, κρέα-ϊ) κρέᾳ.

2) Τὸ ὄνομα πέρας σχηματίζει τὴν ὀνομαστικὴ, αἰτιατικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ ἀπὸ σιγμόληκτο θέμα σὲ -ας, χωρὶς κατάληξη, καὶ τὶς ἄλλες πτώσεις ἀπὸ θέμα σὲ -ατ, ὡς ὀδοντικόληκτο: τοῦ πέρατ-ος, τῷ πέρατ-ι, τὰ πέρατ-α, τῶν περάτ-ων (ὅπως τὸ σῶμα, τοῦ σώματ-ος)

3) Τὸ ὄνομα τέρας σχηματίζει τὸν ἐνικὸ κατὰ τὸ πέρας

4) Τὸ ὄνομα κέρας σὲ ὅλους τοὺς ἀριθμοὺς καὶ τὸ ὄνομα τέρας στὸν πληθυντικὸ καὶ δυϊκὸ σχηματίζονται καὶ κατὰ τοὺς δύο τρόπους, δηλ. καὶ ὡς σιγμόληκτα (κατὰ τὸ κρέας) καὶ ὡς ὀδοντικόληκτα (κατὰ τὸ πέρας): τὸ κέρας, τοῦ κέρως καὶ κέρατος, τῷ κέρᾳ καὶ κέρατι – δυϊκὸς τὼ κέρα καὶ κέρατ-ε, τοῖν κεροῖν καὶ κεράτ-οιν΄ (τὸ τέρας) τὰ τέρα καὶ τέρατ-α

5) Τὸ ὄνομα γῆρας ἔχει μόνο ἐνικὸ ἀριθμό.

Παρατηρήσεις στὶς καταλήξεις τῶν ὀνομάτων τῆς γ’ κλίσης

Τὸ ι καὶ τὸ α στὴ λήγουσα τῶν ὀνομάτων εἶναι βραχύχρονα: ἡ γνῶσις, τὴν γνῶσιν, τῷ ἀγῶνι, τοῖς ἀγῶσι – τὸν ἀγῶνα, τοὺς ἀγῶνας, τὸ γῆρας.

Ο τονισμὸς τῶν ὀνομάτων τῆς γ’ κλίσης

Παίρνουν περισπωμένη άντίθετα μὲ τὸν κανόνα (ειδικοι κανονες τονισμου 1), ἄν καὶ δὲν προκύπτουν ἀπὸ συναίρεση:

1) οἱ μονοσύλλαβοι τύποι τῆς ὀνομαστικῆς, αἰτιατικῆς καὶ κλητικῆς ποὺ ἔχουν χαρακτήρα ι, υ (ου, αυ): ὁ κῖς, τὸν κῖν - ἡ δρῦς - ὁ βοῦς - ἡ γραῦς

2) ἡ αἰτιατικὴ πληθυντικοῦ τῶν ὀνομάτων σὲ -ύς (γεν. -ύος), ἄν τονίζεται στὴ λήγουσα: τοὺς ἰχθῦς

3) ἡ ὀνομαστικὴ, αἰτιατικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τῶν οὐδέτερων πῦρ καὶ οὖς

4) ἡ ὀνομαστικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τοῦ θηλυκοῦ ἡ γλαῦξ (=κουκουβάγια)

5) ἡ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τῶν ὀνομάτων σὲ -εύς: ὦ βασιλεῦ

6) Τὰ μονοσύλλαβα ὀνόματα τῆς γ’ κλίσης στὴ γενικὴ καὶ δοτικὴ ὅλων τῶν ἀριθμῶν τονίζονται στὴ λήγουσα (ἀντίθετα μὲ τὸν εἰδικὸ κανόνα τονισμοῦ 3): ἡ φλόξ, τῆς φλογός, τῇ φλογί - τῶν φλογῶν, ταῖς φλοξί - τοῖν φλογοῖν. Ἐξαιροῦνται τὰ μονοσύλλαβα ἡ δᾴς (=λαμπάδα), ὀ θώς (=τσακάλι), τὸ οὖς, ὁ παῖς, ὁ Τρώς καὶτὸ φῶς ποὺ τονίζονται στὴ γενικὴ πληθυντικοῦ στὴν παραλήγουσα: τῶν δᾴδων, τῶν θώων, τῶν ὤτων, τῶν παίδων, τῶν Τρώων, τῶν φώτων.